Boekweit : vroeger jammerkoren en nu populaire bijenplant

Strook boekweit op de es van Den Westerhuis

Ook zo begaan met de achteruitgang van de biodiversiteit in ons land ? Of met het verdwijnen van talloze insectensoorten ?  Heb je zin om hier iets aan te doen, ook al is je bijdrage erg klein? Heb je een tuin ? Misschien een groentetuin? Of nog mooier:  een heleboel ruimte om je huis ? Dan ligt hier je kans !  Zaai  dan in de periode mei tot juli/begin augustus boekweit op een plekje waar je toch niet zoveel mee doet.  Je  doet de insectenwereld een groot plezier door dit rijk bloeiende gewas te zaaien. Boekweit is niet overal te koop, maar een beetje online rondkijken en je kunt het zo bestellen.

Waar kun je tijdens een wandeling door het Reestdal boekweit zien ? 

In de periode mei tot en met september/oktober vooral rondom Oud-Avereest. Samen met Landschap Overijssel zaait natuurwerkgroep de Reest ieder voorjaar stroken  granen, boekweit en akkerranden en natuurakker in. Op een mooie bolvormige es ( vind je langs het graspad dat van de begraafplaats richting Den Westerhuis loopt) en op De Zuidberg ( es liggend langs het kerkenpad richting bruggetje Reest) kun je genieten van ingezaaide boekweit. Let op warme  zonnige dagen eens op het insectenleven dat door de nectar en het stuifmeel van het wit bloeiend gewas wordt aangetrokken.

boekweit zaadjes op de hand

Boekweit werd vroeger veel verbouwd 

Dit artikel gaat over een gewas, dat een beetje aan een come-back bezig is. De wetenschappelijke naam is Fagopyrum, letterlijk vertaald: beuktarwe. In het Nederlands wordt tarwe ook wel weit genoemd. Dan is de naam boekweit snel verklaard.

Boekweit

 De boekweit en de linde bloeien

Waardoor de nectarbronnen vloeien,

Zoodat de kleine honingbij,

Nu vrolijk, ongestoord en vrij,

Terwijl ’t een lustig liedje zingt

Uit al die kleine kelkjes drinkt,

Om al die raten mee te vullen…..

Dit gedichtje uit 1926 van H. van Laar maakt duidelijk, dat in die tijd boekweit nog een veel voorkomend gewas geweest moet zijn. In het midden van de 19^e eeuw besloeg boekweit 8% van het landbouwareaal in ons land. In een reisverslag uit 1842 wordt een beschrijving van het landschap in de omgeving van Hardenberg en Uelsen gegeven:

”Afwisseling van allerlei kleuren,golvende korenakkers,sneeuwwitte boekweitvelden, weidelanden, bosschen…………..” Boekweit heeft in het verleden dus een grote populariteit gekend.

Akker met boekweit bij molen Balkbrug

Boekweithoning 

Voor de “gewone” boeren was boekweit een uitkomst. Het gewas was makkelijk te verbouwen, als alles meezat. Het leverde meel op, dat geschikt was om er pap en pannenkoeken van te maken. Bovendien waren de bloemen erg rijk aan nectar en dat leverde boekweithoning op. Na de tweede wereldoorlog verdween het gewas snel van het toneel. Doordat de opbrengst van graangewassen als tarwe en rogge snel steeg, ging het met de boekweitteelt in ons snel bergafwaarts.

boekweit heeft rode stengels

De plant

Boekweit is geen graan. De plant hoort bij de familie van de duizendknoopfamilie, net als perzikkruid en varkensgras. Het is een eenjarig gewas met een holle rechtopgaande rode stengel,  die zich sterk kan vertakken. De bladeren zijn hartvormig. De wortel is een penwortel. De bloemen zijn wit tot roze en zitten in groepjes bijeen. Ze bevatten veel nectar en trekken daardoor veel insecten aan.

Boekweit in bloei in het Reestdal

Boekweit wordt gezaaid als de kans op nachtvorst voorbij is. De bloei kan al zes weken na het zaaien beginnen. De eetbare zaadjes zitten aan dunne steeltjes, die als ze rijp zijn, gauw loslaten. De vorm van de zaadjes lijkt erg op beukennootjes. Producten, gemaakt van boekweitzaden bevatten geen gluten. De plant voelt zich erg goed thuis op niet of matig bemeste losse grond. Omdat de plant een penwortel vormt moet de bouwvoor goed losgemaakt worden. Dat gaat tegenwoordig natuurlijk machinaal en heel makkelijk,  vroeger moest er op de akker flink diep geploegd worden. “Boekweit wordt verbouwd op paardenzweet” schijnt een veelgehoord spreuk te zijn geweest. Boekweit heeft een groeiperiode van ongeveer 3 maanden en is erg kwetsbaar. De plant is gevoelig voor nachtvorst, harde wind en slagregens of hagel. Er gingen in de vorige eeuw dan ook veel oogsten verloren. Boekweit werd toen ook wel “Jammerkoren” genoemd.

 Teelt

Grote delen van noordoost Overijssel bestonden ooit uit zandgrond en hoogveen. Niet erg geschikt om er te wonen, want zandgrond was niet vruchtbaar en op het hoogveen kon je niets verbouwen. Het enige gewas, dat nog wat mogelijkheden had was boekweit. In het hoogveen werden greppels gegraven om het veen te ontwateren. Het materiaal uit de slootjes werd dan op de tussenliggende stroken gegooid en op een gunstig moment in de brand gestoken. Dit gebeurde na de winter in de periode van maart tot mei als de bovenlaag genoeg was ingedroogd. Er zijn historische bronnen, die melding maken van enorme veenbranden met rookwolken, die zo heftig waren, dat ze in de omgeving de zon verduisterden. Als de bovenste laag van het veen was verbrand en afgekoeld werd er boekweit in de vruchtbare as gezaaid. Toen het hoogveen in ons land verdween, bleef er van de boekweitteelt niet veel meer over, hoewel er ook op de hogere zandgronden nog wel boekweit werd verbouwd.

Toepassing in de keuken

Boekweitproducten werden vooral in de armere streken van ons land gebruikt bij het bereiden van gerechten. Van de gepelde zaadjes (de grutten) kon je pap maken. De grutten werden geweekt, gekookt en gecombineerd met karnemelk. Boekweitmeel was niet geschikt om er brood van te bakken, maar je kon het wel toevoegen aan tarwemeel. Het meel werd vaak gebruikt om er lekkere pannenkoeken van te bakken, maar dan ook weer in combinatie met rogge- of tarwemeel. Het werd ook gebruikt om balkenbrij en andere vleeswaren mee aan te vullen. Dan ging het vaak om kwalitatief minder vlees, zoals de kop of andere organen. Tegenwoordig zijn er nog steeds boekweitproducten te koop, op het internet is hier veel informatie over te vinden. Zo zijn er bedrijven die glutenvrije boekweitproducten leveren onder het SKAL keurmerk. (zemelen,grutten,meel,e.d.)Boekweitzaden worden ook in vogelvoer verwerkt.

Zaailingen van boekweit

Gezond

Eiwitten in onze voeding leveren belangrijke bouwstoffen voor het menselijk lichaam. Een eiwit is opgebouwd uit een groot aantal aminozuren, waarvan speciaal het aminozuur lysine de groei en instandhouding van het lichaam bevordert.  Bij granen bestaat een uitgesproken tekort aan lysine, boekweit daarentegen bezit een hoog gehalte aan lysine, terwijl de verdere aminozuur-samenstelling zo gunstig is dat het boekweiteiwit een waarde heeft die bijna net zo groot is als die van de beste dierlijke eiwitten, zoals van melk- en vleeseiwit. Het eiwitrendement van boekweit is veel hoger dan dat van granen. Steeds vaker wordt het

boekweithoning is gezond

artikel boekweit daarom ontdekt als belangrijk ingrediënt om je lijf gezond te houden.  Boekweit heeft ook als voordeel dat het glutenvrij en daardoor geschikt is voor mensen met glutenallergie. Boekweit is daarnaast zeer rijk aan belangrijke mineralen en andere gezonde stoffen zoals rutine. Van rutine is bekend, dat deze stof een versterkende werking heeft op de wanden van bloedvaten. Natuurlijk is er veel blablabla en allerlei onzin te vinden op talloze gezondheidssites, maar de gezonde eigenschappen van boekweit worden zo vaak door geloofwaardige instituten genoemd, je kunt er van uit gaan dat het allemaal klopt.

De kneu houdt van boekweitzaadjes

Eerst de bijen, dan de vogels 

Sinds de alarmerende berichten over de achteruitgang van de insecten is het inzaaien van bloemrijke akkerranden en natuurakkertjes populair. Het is niet zeker of dit direct effect heeft, maar stilzitten is ook geen optie. Van boekweit is bekend dat het veel nectar en stuifmeel produceert. De plant trekt veel bijen, vlinders en zweefvliegen. Als boekweit uitgebloeid is moet je het laten staan. De zaadjes vallen op de grond en de plant vergaat. In de herfst en winter zal de boekweit veel zaadetende vogels trekken: putter, vink, kneu, groenling ,enz, je doet ze er een groot plezier mee !

Ook in de groentetuin 

Heb je een groentetuin, zaai daar dan in het voorjaar/de vroege zomer een paar m2 meter boekweit. Goed voor de biodiversiteit in de tuin. Zweefvliegen en bijen die op de bloeiende boekweit afkomen helpen je ook bij de bestuiving van tomaten, bonen, courgette, komkommer en nog veel meer.

boekweit in de groentetuin