Val niet in Het Zwarte Gat

Het Zwarte Gat op een wat mistroostige dag in november

Het Zwarte Gat. Vraag een aantal mensen om snel te reageren en je krijgt antwoorden als ” Dat is een donker gebied in de ruimte” of ” Binnenkort ga ik met pensioen, ik hoop niet dat ik daarin val”  In de omgeving van  Zuidwolde is het mogelijk dat je deze antwoorden krijgt “Ja, daar wandel ik vaak” of “Heeft dat niet iets met de moord op Mina Koes te maken?” Deze tekst gaat natuurlijk niet over het heelal, of een depressieve periode, maar over een kleine natuurgebied gelegen in de driehoek tussen het Drentse Zuidwolde, Linde en Kerkenveld, op de flanken van het Reestdal.

De wandelroute Het Zwarte Gat is gemarkeerd

Echt veel uitstraling heeft de naam van dit natuurgebiedje niet, maar dat hoeft geen reden te zijn om dit reservaat van Het Drentse Landschap te mijden. Je kunt hier namelijk een hele leuke wandeling maken. De route is uitgezet door beheerder Het Drentse Landschap, is met paarse koppen gemarkeerd en is ongeveer 5 kilometer lang. De route loopt langs de oevers van Het Zwarte Gat, gaat door slagen (langgerekte bospercelen),passeert strak boerenland, slingert over stukjes heide en  doet de nieuwe natuurvriendelijke oevers van de Vogelzangsche Wijk aan.

Vanuit de lucht gezien ligt de plas met het donkere water zoals zoveel andere natuurgebieden in ons land : ingeklemd in het grootschalige intensief bewerkte agrarische landschap. Vanuit een bepaalde hoek heeft de plas de vorm van een konijnenkop, maar dan moet je wel veel fantasie  hebben.

Het Zwarte Gat als natuureilandje in agrarisch gebied

Is het een pingo ?

Wat is het nou eigenlijk ?  Een zandafgraving, een veengat, een pingo of toch een  uitblazingskom uit de laatste ijstijd ? Kuierend langs de oevers van Het Zwarte Gat zal het  de meeste wandelaars niet bezig houden. Dat is jammer, want het is altijd interessant om

De gele pijl geeft de ligging van het Zwarte Gat aan rond 1900.

je te verdiepen in het ontstaan van een landschap. Een website die je een prachtig overzicht geeft over de landschapsontwikkeling van de laatste 200 jaar is topotijdreis.nl. Kijk je naar de omgeving van Zuidwolde , dan valt iets bijzonders op. Op de oudste kaarten, in de periode 1820 tot 1920, ontbreekt Het Zwarte Gat, net als het veenbeekje De Egge. Op kaarten na 1900 is het Zwarte Gat wel ingetekend. De kaartenmakers uit de 19e eeuw zullen niet alle details hebben weergeven. Zo interessant waren die uitgestrekte en moeilijk begaanbare veenmoerassen waarschijnlijk ook niet. Blinde vlekken op de kaart. De topografische kaarten uit het begin van de 20ste eeuw zagen er al heel anders uit. Zo is oostelijk van Het Zwarte Gat het beekdalletje van de Egge te zien. Dit veenbeekje stond in verbinding met de Reest en voerde overtollig water uit de hoogvenen af.

Smal oud paadje over de heide langs Het Zwarte Gat. Liep Mina Koes hier ooit ?

Wat tijdens een wandeling rondom het ven opvalt is de hoge wal die Het Zwarte Gat omringt. Dat zou kunnen betekenen dat deze plek is ontstaan uit een pingo. Er is echter ook een andere theorie. Het Zwarte Gat is in de laatste ijstijd ontstaan als uitblazingskom. Zandwinning speelt hier geen rol, er zal vast wel naar veen zijn gegraven. In ieder geval ligt Het Zwarte Gat al heel lang in het Schottersveld, al komt het ven niet op oude kaarten voor.

Egge

Vroeger, zo rond het eind van de 19^e eeuw, zag het landschap ten zuidoosten van Zuidwolde er heel anders uit. Zoals nog op veel meer plekken: uitgestrekte heidevelden met vennetjes en kleine beekjes. Het moet een mooi, maar verlaten landschap zijn geweest. Het veenloopje de Egge (net als de Reest een veenbeek) kabbelde door de grote stille heide. Smalle voetpaden doorkruisten de natte veengebieden. Als het schemerig werd moest je er niet zijn. Buiten de paadjes was het moeras meedogenloos  als je er in
terecht kwam. En niemand in de buurt die je kon helpen. Ten zuiden (Vuile Riete) en ten oosten (Schottershuizen) waren de ontginningen al in volle gang en rond 1910 ging ook hier de schop de grond in. De Egge verdween uit het landschap en de nieuw gegraven Vogelzangsche Wijk moest het water afvoeren.

Landbouw grenst aan de lange bospercelen

Slagen

Aan weerszijden van het kleine beekje de Egge werd het veen ontgonnen. Dit gebeurde in lange van oost naar west gelegen stroken met daar tussenin sloten. Het water kon zo makkelijker worden afgevoerd. Hier en daar sloeg men een strook over, omdat de grond er

In de langgerekte bospercelen komen veel boomsoorten voor.

te nat werd of omdat er een smal voetpad liep. De weinige paden die er waren konden niet gemist worden. Deze lange stroken, ze werden slagen genoemd, liet men met rust. Heide of bos kon zich hier ontwikkelen. In het zuidelijke deel van de wandelroute loop je door zo’n slag. Het is nu een langgerekt bosperceel met verrassende hoekjes. Geen saaie monocultuur, maar een echt natuurbos. Kenners spreken hier van een gaaf eiken-berkenbos, maar een beetje bomenkenner telt hier over een paar honderd meter behalve eik en berk ook nog lijsterbes, krent, vuilboom, vlier, grove den, vogelkers, hulst, meidoorn, brem en wilg. Het bosje is erg vogelrijk. Dood hout mag hier blijven liggen ,het bos wordt er alleen maar gevarieerder van. Het zandpad dat er doorheen slingert is oud, het liep vroeger van Schottershuizen richting Dedemsvaart. Pas als je voorbij “De Steen” komt realiseer je dat langs dit zandpad, dat toen nog door het vlakke veld liep, een vreselijke gebeurtenis plaats vond…..

Herinneringssteen aan de moord op Mina Koes. Het landschap zag er toen heel anders uit.

Mina Koes

In 1881 liep de 31 jarige Miena Koes over het eerder genoemde zandpad richting het huis van haar ouders. Ze werkte als meid op Schotterhuizen en was op weg naar De Tippe. Ze had een bedrag van 34 stuivers bij zich. Jammer voor Mina, maar ze was op het verkeerde moment op de verkeerde plek. Op het Schottersveld, vlak in de buurt van een veenplas (waarschijnlijk Het Zwarte Gat) liep ze Remmelt van der Hulst tegen het lijf. Ze waren geen onbekenden van elkaar. Remmelt wilde geld, maar kreeg het niet. Hij sneed Mina de keel door en beroofde haar van haar geld en wat sieraden. Pas twee jaar later biechtte Remmelt de brute moord op. Langs het zandpad ligt een eenvoudig monument als herinnering aan dit drama: een steen met daarop de initialen MK. Voor de steen is paneeltje geplaatst met daarop de tekst van een lied over Mina Koes.

bron: dvhn

Theaterstuk vlak bij plaats delict 

In het vroege voorjaar 2020 vlogen ze als zoete broodjes over de toonbank: kaartjes voor het veldtheaterstuk Mina Koes, de moord bij Het Zwarte Gat.  Dat was wel te verwachten, de voorstelling vindt plaats op locatie, met Het Zwarte Gat als achtergrond. Ook de aanvangstijd is interessant: vlak voordat de schemering invalt. Het zou allemaal gaan gebeuren in de tweede helft van augustus. Zou……… Corona werd ook hier de spelbreker. Nu maar hopen dat het allemaal doorgaat in de maand augustus 2021.

De werkgroep Het Zwarte Gat houdt het gebied open

Zwart water

De directe omgeving van het Zwarte Gat wordt begraasd door Schotse Hooglanders. Ze zorgen voor de begrazing van dit gebied. De heide blijft open en de solitaire eiken die hier staan krijgen de kans om zich verder te ontwikkelen. Het landschap heeft hier een wat parkachtige uitstraling. Er is geen reden om bang voor de koeien te zijn. Ze hebben nog wel eens de neiging om precies op het smalle voetpad te gaan staan of liggen, maar je kunt er gewoon om heen lopen, ze doen niets. Het water van het ven is erg donker. Dat komt bij veenplassen vaker voor. Daar kijk je donker in. De bodem bestaat dan ook niet uit alleen zand, maar ook uit veen.  En daaronder weer een ondoordringbare laag keileem, dat er voor zorgt dat er altijd water in het ven staat.

De Vogelzangsche Wijk krijgt over 10 kilometer natuurvriendelijke oevers

Vogelzangsche Wijk als ecologische verbindingszone

Zo ongeveer waar vroeger de Egge stroomde, loopt nu de Vogelzangsche Wijk. Het vrijwel kaarsrechte en vier kilometer lange kanaal brengt het overtollige water naar de Reestvervangende Leiding .Net als op zoveel andere locaties in Drenthe werd hier een beekje rechtgetrokken, kwamen er stuwen en gemaaltjes en werd de mens baas over de waterstand. Hoeveel van die kleine waterloopjes  zijn er in de vorige eeuw van de kaart

profiel natuuroevers Vogelzangsche Wijk. Bron: Het Drentse Landschap

geveegd? De tranen springen je in de ogen als je naar oude kaarten kijkt. Wat is er veel moois verdwenen, maar ja alles in de geest van dit tijd. Toen gaf men miljoenen uit om beekdalen om zeep te brengen, nu wordt er veel geld uitgegeven om beekdalen weer te herstellen. In 2020 is  gestart met het natuurvriendelijk maken van de oevers van de Vogelzangsche Wijk over een afstand van maar liefst 10 kilometer. Poelen worden aangelegd, de wijk wordt op een aantal plekken ondieper gemaakt en er worden faunapassages gerealiseerd. Zo ontstaat een deel van de ecologische verbinding tussen Het Drentse plateau en de Sallandse Heuvelrug.

gele kwikstaart

Boerenland 

Een kleine deel van de gemarkeerde wandelroute loopt door het agrarisch landschap.  Ook dit strakke land heeft zijn schoonheid. Kaarsrechte sloten, gewassen strak in rijen gezaaid en een horizon erg ver weg. Met een Hollandse Ruysdael-lucht er bij en het plaatje is compleet. Ook voor de vogelaar is het hier goed wandelen. Tapuit en gele kwikstaart laten zich regelmatig zien.