In het najaar van 2024 trekt een bericht in de media veel aandacht: Stikstof maakt eenheidsworst van Europese bossen. Onderzoekers ontdekten dat er niet alleen een verschuiving in flora en fauna plaats vindt van noord naar zuid (opwarming door klimaatverandering), maar ook van oost naar west. Dit laatste proces heeft niets met het klimaat te maken, maar met het neerslaan van stikstof. “De oprukkende bosplanten zijn grotendeels stikstofgeneralisten, die van oudsher in Oost-Europese bossen domineren. In West-Europa zag je die altijd ook wel, maar veel minder. Door de toenemende hoeveelheden stikstof in het westen van Europa, krijgen die planten de kans om ook die regio ‘over te nemen” De gevolgen laten zich raden: “Het welig tieren van die stikstofgeneralisten gaat ten koste van bosplanten die met een stikstofarmere bodem toe kunnen.“ Je krijgt een paar winnaars, en een heleboel verliezers” (bron: Dagblad Trouw 10 oktober 2024) Medailles zijn er voor de winnaars brandnetel en braam. Moeten we deze planten dan maar de oorlog verklaren en agressief aanpakken zoals we dat met de grote berenklauw en de Japanse duizendknoop doen of heeft het verhaal ook nog een andere kant ?
Dagblad Trouw juli 2023
Brochure
In de zomer van 2023 verschijnt een brochure met als titel: “Bramenland Nederland- soortenrijkdom en natuurwaarde” (uitgave OBN Natuurkennis.) De drie auteurs ( en braamdeskundigen) maken in de inleiding het waarom van de brochure duidelijk. Eén van de doelstellingen luidt: “In de stikstofdiscussie worden bramen zonder meer weggezet als aanwijzingen voor verslechtering van de natuur en het landschap. Deze suggestie is onjuist en ongelukkig. Onjuist, omdat door de klimatologische ligging van Nederland de vele soorten bramen vanouds prominent aanwezig zijn op een grote verscheidenheid aan groeiplaatsen. En ongelukkig, omdat in de stikstofdiscussie een focus op ‘bramen’ de aandacht afleidt van de werkelijke, ernstige effecten van voortgaande stikstofdepositie en verzuring van de natuur” Anders gezegd: Stop eens met dat framen van bramen als stikstofplant en richt je vooral op de oorzaken van de biodiversiteitscrisis en pak die oorzaken eens aan.
Bramen zijn gezond, ze zijn rijk aan vitaminen C en E en vezels
Verbraming
Dit artikel gaat dus over een plant die, net als de brandnetel en de grote berenklauw ( alle drie ook wel BBB-planten genoemd) , wordt neergezet als lastig, overbodig en bedreigend voor de biodiversiteit. Dat stikstof een nadelig effect heeft op onze flora en fauna is zo langzamerhand wel doorgedrongen. Soorten als brandnetel, fluitenkruid, berenklauw, grassen, mossen, enz. gedijen erg goed op voedselrijke grond en kom je op veel plekken tegen. Dat gaat zeker op voor de braam. We kennen zelfs het woord “verbramen”. Verbraming is het proces waarbij bramen zich uitbreiden tot een vrijwel
Fluitenkruid houdt van voedselrijke bermen
aaneengesloten laag over een grote oppervlakte. In bossen kun je dit heel vaak op bepaalde plekken zien. Of dit te maken heeft met de neerslag van stikstof is de vraag. De auteurs van de brochure merken op dat de toename van bramen naast vermesting ook kan ontstaan door verdroging of door successie op weg naar bos. En locaties met veel bramen zijn er altijd al geweest.
Bramen op een heideveldje trekken veel insecten en vogels
Toch nog even over stikstof
Op (zand) gronden vind je een plantenwereld die zich thuis voelt op een schrale bodem met weinig voedingsstoffen. Heide is een voorbeeld van zo’n voedselarm milieu. Sluipmoordenaar stikstof dwarrelt jaar in jaar uit neer op deze paarse pracht en zorgt voor
Zandplekken op de heide verdwijnen
een voedselrijke bodem. Open zandplekken ( belangrijk voor allerlei insecten en reptielen) vergrassen en vermossen. Plantensoorten van de heide en van andere schrale natuur worden weggeconcurreerd. Als de karakteristieke flora verdwijnt, krijgen soortafhankelijke insecten het moeilijk. Bij achteruitgang van het voedselaanbod aan insecten ontstaat voedselgebrek bij kleine zoogdieren, reptielen en vogels (zoals hagedissen, spitsmuizen, roodborsttapuit, veldleeuwerik en grauwe klauwier.) De hele voedselketen raakt verstoord. Dit domino-effect kan een compleet ecosysteem afbreken. Daar word je niet vrolijk van.
Bramen in Nederland
In bovengenoemde brochure wordt verteld dat in ons land bijna 220 soorten te vinden zijn. Het voorkomen van soorten heeft te maken met abiotische factoren als bodem en waterhuishouding. In sommige gebieden komt maar één soort voor, in andere kunnen dat zomaar meer dan dertig soorten zijn. Per landschapstype worden allerlei soorten beschreven. Soorten waar je als gemiddelde natuurliefhebber of bramenplukker nog nooit van hebt gehoord. Om er een paar te noemen: Op de hoge zandgronden van Noord-Nederland komt de Grote haarbraam voor, terwijl je de Kale haagbraam vooral op de Waddeneilanden kunt vinden. Voor de Fijne muisbraam moet je naar Zuid-Limburg. En dat zijn er nog maar drie. Het lijkt bijna niet te doen om al die 220 soorten op naam te brengen, alle respect voor deze “bramologen”. Aandacht ook voor de relatie tussen bramen en vermesting en de invloed van begrazing op bramen in een natuurgebied. Veel ruimte is er voor de rol van bramen in de natuur, het hoofdthema van dit artikel. Bramen blijken voor de biodiversiteit van groot belang.
Braamstruweel aan de rand van de heide van Takkenhoogte
Braamvriendelijk beheer
De rand tussen de Meeuwenplas en Takkenhoogte ( in beheer bij Het Drentse Landschap) wordt gedomineerd door oude eiken, berkenopslag en braamstruwelen. In de afgelopen jaren zien we de toename van talloze jonge berken, soms zo overheersend aanwezig dat de openheid van de braamstruiken verdwijnt. Voor de werkgroep Rabbingerveld (
Vrijwilligers maken braamstruweel vrij van berkenopslag
vrijwilligers werkzaam bij Het Drentse Landschap en onderdeel van natuurwerkgroep de Reest uit het Overijsselse Dedemsvaart en Balkbrug) het moment om een klein beetje bij te sturen. Doel van de missie: de openheid van het braamstruweel weer herstellen. Een deel van de berken weghalen takkenrillen en –bulten maken en hier en daar zandplekken aanleggen. En dat alles omdat het braamstruweel op Takkenhoogte een belangrijke bijdrage levert aan de biodiversiteit in het gebied. De klus wordt afgerond in maart 2024.
Grasmus in braamstruweel
Bramen en biodiversiteit
Voor veel vogelsoorten zijn bramen van levensbelang. Ze vinden er voedsel en dekking, geschikte en veilige plekken om een nest te bouwen en jongen groot te brengen. Er is zelfs een vogel die ooit de naam braamsluiperkreeg. Ook de grasmus, nachtegaal, grauwe
groene schildwants op braam
klauwier, roodborst, winterkoning hebben een sterke voorkeur voor braamstruwelen. De bladeren van bramen worden veel gegeten door reeën en herten. Vooral in de wintermaanden of tijdens lange hete zomers wanneer ander voedsel schaars wordt, zijn bramen een belangrijke voedselbron voor deze herbivoren. De vruchten worden veel genuttigd door muizen, marterachtigen en vossen. Voor veel insecten zijn randen met braamstruweel een belangrijk leefgebied. De rupsen van de braamvlinder bijvoorbeeld, maar ook van veel nachtvlindersoorten hebben bladeren van de braam als voedselbron. De rupsen van de citroenvlinder gebruiken bramen als overwintering plek. Nectar en stuifmeel zijn bij bloeiende bramen goed toegankelijk voor allerlei insecten. ( met korte of lange tong) Bij een onderzoek in Engeland naar de relatie tussen bloeiende bramen en insecten werd de essentie hiervan wel duidelijk. Honingbijen (60%) en hommels (17%) waren veruit de meest frequente bezoekers, gevolgd door zweefvliegen (8%), vlinders(6%), kevers (4%), andere bijensoorten (3%) en vliegen en wespen.
Grauwe klauwier broedt vaak in dicht braamstruweel
Conclusie:
Dat bramen gedijen op stikstof, dat weten we inmiddels. Maar dat wil niet zeggen, dat de bramen overal bestreden moeten worden. Dit gaat trouwens toch niet lukken, er is niets irritanter en lastiger dan het weghalen van bramen. Bramen nemen een belangrijke plaats in veel ecosystemen. Deze plant verdient meer aandacht en respect. “Leve de braam” is misschien wat overdreven, maar bij de tanende biodiversiteit in ons land is het nodig om de algemene kijk op bramen bij te stellen. Dat geldt dan met name in kringen van natuurbeheerders.
