Het beekdal van de Elperstroom

De Elperstroom

Het Reestdal is prachtig. Maar….. het is niet het enige beekdal in ons land waar je in het landschap van honderd jaar terug mag wegdromen.  Het beekdal van de Elperstroom bijvoorbeeld is ook zo’n paradijsje . Voor velen onbekend terrein.  Misschien moet dat ook maar zo blijven. Toch kan ik het niet nalaten om er wat over te vertellen.

Moerassige plekken in het beekdal

Waar ?

Het beekdal van de Elperstroom ligt ten oosten van het Drentse dorpje Elp. Het ligt wat ingeklemd tussen de boswachterijen van Grolloo en Schoonloo. Net zoals de meeste andere Drentse beekdalen ligt het geïsoleerd als een natuurlijk eiland te midden van intensief gebruikte landbouwgronden en productiebossen.  Als je het Drenthepad loopt kom je er langs. Op de website Routeyou.com  kun je een mooie rondwandeling  downloaden. Fietspaden  kruisen het beekdal, of lopen langs de randen.  Veel recreanten laten het beekdal dus ongewild links liggen. En dat is erg jammer, want het is één van de best bewaarde en mooiste beekdallandschappen in Drenthe. Je moet het vooral lopend verkennen.

Netwerken van beekdalen in het Drenthe van rond 1900

Oude kaart van rond 1900 

Het reservaat heeft geen directe verbinding met andere beekdalen. Dat was honderd jaar geleden wel anders. Op de topografische kaart van rond 1900 kun je dat goed zien. Vrijwel alle beekdalen (groen)  zijn met elkaar verbonden. Het landschap bestond verder uit woeste gronden (paars) .Rond de dorpen lagen de bouwgronden die ook wel essen werden genoemd.(wit) Wat moet dit een prachtig en afwisselend landschap zijn geweest  ! Met een beetje fantasie droom je, kijkend naar de kaart, zo weg naar een wereld die we helemaal niet meer kennen. Om een idee te krijgen moeten we het nu doen met hele oude foto’s of schilderijen gemaakt door de schilders van de Haagse School. Dat schilderachtige ( en vaak ook arme) Drentse land is er niet meer. Gelukkig zijn er nog wat plekken waar de sfeer van ooit is blijven hangen en daar is het beekdal van de Elperstroom er één van.

Natte hooilanden met op de voorgrond bloeiende ratelaars

Typische kenmerken van een beekdal 

Tussen bovenloop en benedenloop is het gebied landschappelijk een juweeltje. Je ziet alle karaktereigenschappen van een beekdal om je heen: houtwallen, natte hooilandjes, greppels, elzenhagen, kleine bosjes, een meanderende beek, moerasjes en op de flanken nog bolvormige essen. De hooilandjes zijn allemaal begrensd door elzenhagen of houtwallen. Zo ontstaat een prachtig coulisselandschap. Loslopende galloways begrazen de natte graslanden. De Elperstroom staat voor een netwerk van beekjes en slootjes,die samen het natte ecosysteem in stand houden.

Beekbegeleidende bossen

Staatsbossen 

Rond 1900 was het beekdal voor de boeren interessant als hooiland. Het natte gebied werd omgeven door heidevelden met vennetjes. Zie kaart. In de jaren 30 waren de heidevelden vrijwel allemaal al in cultuur gebracht. Om de massale werkeloosheid in die tijd te bestrijden werden honderden arbeiders aan het werk gezet om bossen aan te planten. Zo ontstonden ten oosten van het beekdal de uitgestrekte en vaak saaie boswachterijen van Grolloo en Schoonloo. Inmiddels zijn die bossen veel mooier geworden.

Het beekdal ligt op het Drentse Plateau op een hoogte van ongeveer 16 meter boven NAP

Weg met dat water

De waterhuishouding in de regio veranderde hierdoor. Het beekdal kon het water niet goed meer kwijt en er was vaak sprake van wateroverlast. Dit natuurlijk tot ergernis van de boeren. Er werden maatregelen getroffen om zoveel mogelijk water uit het beekdal van de Elperstroom af te voeren richting Het Oranjekanaal. Gevolgen voor het beekdal: daling van de grondwaterstand, minder kwel in het gebied en een enorme achteruitgang in biodiversiteit. Ach, waar hebben we dit vaker gezien? Het ging bijna in elk beekdal in Nederland zo. Economie voor natuur. Men zag de waarde van het groen niet zo, er was toch natuur genoeg. Deze situatie duurde tot in de jaren 60 van de 20^ste eeuw.

Steeds meer kwelwater in het gebied stimuleert de biodiversiteit

Verandering

Na 1977 keerde het tij. Het gebied kreeg een ander status en werd vanaf toen “reservaat Elperstroom” genoemd. Er werden maatregelen genomen om het gebied weer een eigen waterhuishouding te geven,die gunstig zou uitpakken voor natuur en landschap. Aankoop van landbouwgronden deden het reservaat ook goed. Er kwam meer kalkrijke kwel in het gebied en op een aantal locaties herstelden blauwgraslanden zich. Een aantal waterafvoerende watergangen zijn gedempt om meer water in het beekdal vast te houden. Meanders zijn hersteld. Op 16 februari 2010 is het Elperstroomgebied aangewezen als Natura-2000 gebied.

De zeldzame zilveren maan komt ook in het Reestdal voor.

Flora en fauna

Het reservaat haalde in 2010 de media door een toename van de zilveren maan, een voor ons land zeldzame vlinder, die nog maar op een beperkt aantal locaties voorkomt. De vlinder is afhankelijk van het moerasviooltje. Vogelaars weten dat de grauwe klauwier het reservaat heeft als broedgebied. Door het kalkrijke kwelwater is het gebied ook gezegend met blauwgraslanden (blauwe zegge) en kalkmoerassen. Het

De aanwezigheid van de grauwe klauwier zegt iets over de kwaliteit van het gebied

halfopen landschap biedt veel zangvogelsoorten goede kansen en ook reeën voelen zich er goed thuis. Uit een flora en fauna-inventarisatie bleken er behoorlijk wat rode lijst soorten voor te komen. Behalve de al eerder genoemde zilveren maan en grauwe klauwier weten ook bedreigde soorten als waterspitsmuis,adder, heideblauwtje en roodborsttapuit het beekdal te waarderen.

Toegang

Het gebied wordt al sinds lange tijd beheerd door Staatsbosbeheer. Excursies o.l.v. een boswachter zijn mogelijk, het is de enige manier om het gebied goed te leren kennen, want je mag er niet in. De natte hooilandjes zijn afgesloten. Er lopen wel overharde paden door het gebied, zodat je prima van het landschap kunt genieten. Op een paar plekken steek je als wandelaar/fietser de Elperstroom over. Bovendien kun je tijdens een wandeling vaak prachtig over de natte hooilanden in  kijken en kun je in mei/juni van de  gevarieerde flora genieten.

Afbeelding uit beheerplan Elperstroom

Weinig info beschikbaar 

Of het met opzet is weet ik niet, maar je kunt niet zeggen dat Staatsbosbeheer dit mooie gebied lekker ‘in de markt’ heeft gezet. Op internet staat weinig informatie voor belangstellenden die het beekdal een keer willen ontdekken. Wil je je echt in het gebied  verdiepen dan is de PDF beheer Elperstroom van de provincie Drenthe (uit 2017) beschikbaar.