Moerassprinkhanen springen voor ons uit. Een groepje putters gaat er vandoor. We banjeren door het hoge gras. Om ons heen ruimte, vooral heel veel ruimte. En het is stil. Erg stil. In de verte graast een kudde koeien. Een echte kudde met een stier, koeien en kalfjes. Het gebied bestaat vooral uit hooiland, afgewisseld met struweel van wilgen, riet en moerasbosjes. En slootjes, erg veel kleine waterloopjes vrijwel allemaal begroeid met prachtige planten als moerasspirea, valeriaan en koninginnenkruid. Wat een prachtig stukje Reestdal is dit ! En dan te bedenken, dat dit laaggelegen landschap in de komende jaren nog mooier gaat worden. Landschap Overijssel en Waterschap Drents Overijsselse Delta gaan hier in 2019 aan het werk.
Met Jacob van der Weele, ecoloog bij Landschap mag ik De Vledders in. Bof ik even !
Kale jonkers in hooiland
Wat zijn kenmerken van dit gebied ?
´De Vledders en Leyer Hooianden is een zijdal van het Reestdal. Het is een komvormige laagte tussen dekzandruggen waar in het verleden hoogveen heeft gelegen. Dit veen is drooggelegd, er is dekzand ingewaaid en nu is het eigenlijk een droge kom tussen hoge ruggen van dekzand. Er ligt nog steeds een vrij dik veenpakket onder deze graslanden. En dat is interessant, net als de overgangen naar die ruggen die om de Vledders heen liggen. Aan de oostkant ligt het Carstenbos, je ziet ook de bossen van de boswachterij Staphorst liggen. Die overgangen met verschillen van zo’n meter, anderhalve meter maken van dit gebied een soort kommetje, dat gevoed wordt met grondwater vanuit die randen.´
Nieuwe natte natuur in De Vledders
Landschap Overijssel heeft grote plannen met dit gebied. Wat gaat er allemaal gebeuren ?
´We kunnen hier dingen doen met de waterhuishouding die heel erg positief zullen zijn voor flora en fauna. Het gebied gaat natter worden, het wordt een soort doorstroommoeras. We willen het grondwater meer omhoog hebben, zodat de vegetatie gevoed wordt door grondwater en minder door regenwater. Het water moet wel afstromen, ook al zetten we de grondwaterkraan aan. Het water wordt, net als nu, afgevoerd door de Streitenvaart. Deze voert het water af naar de Reest. We gaan wel dingen veranderen. We gaan kijken of het gemaaltje verderop moet blijven. Misschien moeten we het vervangen door een stuw. De Streitenvaart gaan we ook ondieper maken, want de watergang ligt veel te diep in het landschap. Een van de doelstellingen is ook het gebied te gebruiken voor waterberging als dat nodig is. We kunnen hier dan bij extreme neerslag een hele grote plas water kwijt.
Als we om ons heen kijken zien we een soort verruigd agrarisch landschap. Niet gemaaid hooiland met kale jonkers, we horen allerlei vogels om ons heen. Verruigde natuur zie je bijna nergens meer in het Reestdal.
´Dat klopt. Dit soort landschap levert hele mooie natuurwaarden op.´ Jacob wijst naar een stukje rietland. ´Dit is geen petgat, maar een rootgat. Dat is een plek waar vlas in het water werd gelegd om het te bewerken. Voordat je vlas kunt gebruiken moet je dit gewas eerst nog een poosje laten roten of rotten om zodoende de vezels vrij te maken. Nu is deze
Poel is onderdeel van landgoed
plek helemaal dichtgegroeid met riet en wilgenbos en ook dat levert weer boeiende natuur op. Geelgors, gekraagde roodstaart, specht, blauwborst, roodborsttapuit, ze zitten hier. Verderop in het gebied hebben bijvoorbeeld twee paartjes watersnip gebroed. Als je hier riet gaat maaien en andere stukken juist laat staan krijg je veel meer variatie in vogelsoorten.´
Is de hele Vledders in beheer van Landschap Overijssel ?
´Nee, een deel van het gebied is in particulier bezit. Deze poel bijvoorbeeld is onderdeel van een landgoed. Hier is zelfs al een otter gezien. Dit is natuurlijk ook wel een ideaal biotoop. Er is veel rust, water om naar voedsel te zoeken en riet om in te schuilen. De Vedders / Leyer Hooilanden is 200 hectare groot. Ongeveer 20 hectare is vrij nat. Als dat meer wordt gaan we hier een geschikt biotoop voor otters krijgen. En niet alleen voor de otter, maar voor een heleboel andere dieren. Dan gaan we hier ook de zilveren maan zien. Landschap Overijssel heeft ongeveer 140 hectare in eigendom en beheer. Ik schat dat het landgoed ongeveer 25 hectare groot is en her en der liggen er ook stukken land die nog in agrarisch beheer zijn. Als straks de ruilverkaveling Staphorst is afgerond gaan de percelen vanuit landbouw naar natuur. Voor de percelen die vrijkomen en geschikt zijn is Landschap Overijssel de eerste gegadigde om ze te kopen.´
Wordt dit gebied een pareltje onder de bezittingen van Landschap Overijssel ?We lopen hier door een prachtig gebied waar straks alleen mensen die in de natuur-bescherming werken van kunnen genieten. Of mag iedereen er straks rondstruinen ?
Greppels gaan minder kwelwater afvoeren als ze ondieper zijn gemaakt.
´We zijn op zoek naar een goede balans. We gunnen iedereen een mooie wandeling door een mooi gebied, maar we willen de natuurwaarden ook geen geweld aandoen. Dat is best lastig. We hebben hier goed over nagedacht en veel mensen gesproken. Wat zou je hier nu kunnen en willen. Veel mensen horen we zeggen “ Je moet het gebied niet helemaal open gooien. Maak er geen natuurpark van. Laat het ook vooral een plek zijn waar rust heerst.” Los van alle planten dieren is rust een grote kwaliteit van dit gebied. Wat wij als organisatie graag willen is voor belangstellenden een paar keer per jaar een excursie te organiseren om in het gebied mooie plekjes te bekijken. We gaan aan de randen van het gebied uitzichtpunten realiseren. En we denken ook aan een struinpaadje. Je kijkt dus straks vanaf de randen de Vledders en Leyer Hooilanden in en als je graag meer van het gebied wilt zien kun je met een gids het terrein in. We moeten het ook samen met de buurt doen. We zitten tegen de rand van IJhorst aan en ik kan me voorstellen dat er mensen uit het dorp nieuwsgierig zijn en straks het gebied een keer in willen.´
Jacob van der Weele is ecoloog bij Landschap Overijssel
Wat opvalt is de grote hoeveelheid slootjes in het terrein.
´Hoewel het hele gebied momenteel erg droog is, zien we toch in deze sloot water staan. Je ziet op het water dat bekend olieachtige filmpje. Het is dus kwel. Dat vliesje wordt veroorzaakt door ijzer bacteriën in het grondwater. Dit water is rijk aan mineralen en dat levert voor de plantenwereld in dit gebied erg veel kansen op. We willen dit kwelwater, dat nu nog veel te diep ligt, in de wortelzone van de planten zien te krijgen. We gaan dan heel andere soorten krijgen. In plaats van witbolgrasland met hier en daar een pitrus ga je dan veel meer diversiteit krijgen. Dan komen de zeggensoorten terug, de dotterbloem, moerasspirea en allerlei kruiden. Nu wordt het kwelwater via de sloten en greppels afgevoerd. Je ziet dat de slootjes erg dicht bij elkaar liggen. Het moet hier dus erg nat geweest zijn. Als we deze sloten en greppels gaan verondiepen of dicht gooien gaat het water vanzelf omhoog komen. Het komt dan veertig, vijftig centimeter omhoog. Het water wordt dan afgevoerd over het maaiveld en dat is precies wat we willen. Zo ontstaat dan het doorstroommoeras waar ik het eerder over had. Dat kun je niet zo maar doen. Samen met het waterschap hebben we gekeken naar wat er gebeurt als je al deze sloten en greppels gaat aanpassen. Het uitgangspunt is altijd geweest het mag geen nadelige effecten hebben voor de omgeving.´
Bloemrijke slootrand
Simpel gezegd: als het grondwater in dit gebied omhoog gaat, gaan er wat flora en fauna betreft hele mooie dingen gebeuren.
´Dat klopt, maar zover zijn we nog niet. Als je hier gaat graven kom je veen tegen. Dat veen is al een poosje bezig om uit te drogen en in te klinken. Tijdens dit proces komen er heel veel voedingsstoffen vrij en daar profiteren vooral de grassen van.´
Kwelwater
Dat zie je bijna overal in het Reestdal
´Precies. Veel snelgroeiende grassen die al die kruiden verdringen. Je ziet in veel gras-en hooilanden een hele eentonige vegetatie. Door het natter maken ga je de afbraak van veen tegen en is het mogelijk dat er zelfs weer nieuw veen gaat groeien. Het mooie van dit gebied is dat er hoogteverschillen zijn. Dat zorgt voor veel variatie. Plekken waar straks kwelwater blijft staan of tijdelijk. Of helemaal niet. Of andere plekken met vooral regenwater. Die verschillen zijn voor ons heel interessant.´
Je had het over de term doorstroommoeras. Welke maatregelen moet je nemen om dat hier voor elkaar te krijgen ?
´We staan hier in een grasland met veel pollen en met een lage natuurwaarde. Zo’n 250 meter van ons vandaan stroomt de Streitenvaart. We gaan van dit grasland een heel dun laagje afhalen, hierbij moet je denken aan een soort kaasschaaf, zodat het langzaam als een hele flauwe helling gaat aflopen naar het centrale deel richting de Streitenvaart. Zo krijg je een langzaam afstromend maaiveld met af en toe wat zandkopjes, zodat je ook weer mooie overgangen krijgt van nat naar droog. Het grasland is dan ook beter te maaien dan nu. Je krijgt hier straks een hooiland dat veel vochtiger is. Laten we hopen
Komen de weidevogels weer terug ?
dat de weidevogels zich hier weer thuis gaan voelen. De grutto gaan we, denk ik, nietmeer terugkrijgen, maar de kieviten die we net over zagen vliegen zullen het hier leuk gaan vinden, net als de tureluur, de wulp en misschien ook nog de scholekster. Een stukje verder het gebied in is 15 jaar geleden geplagd ( lees: voedselrijke bovenlaag verwijderd) en daar hebben dit jaar twee paartjes watersnippen gebroed. Het afstroommoeras gaat dus het kwelwater heel langzaam afvoeren. De koeien die we daar zien staan ( een kudde Maine Anjou, ook wel bekend als Reestdalrunderen) moeten straks dus gewoon naar grasland dat hoger ligt. Het grondwater ligt nu erg diep. De bodem is ook bezig in te klinken. De veenbodem zakt hier nog steeds. Op het moment dat we hier de waterhuishouding gaan veranderen, kan het weer een beetje als een spons gaan werken. Het bovenste deel van de bodem wordt dan ook natter.´
De Reestdalrunderen hebben in de Vledders een prima leven
We staan hier voor een behoorlijke sloot…
´Ja, dat is de Streitenvaart, die stroomt van zuid naar noord centraal door het gebied. Deze watergang ligt heel diep in het landschap, zeker een meter dieper dan het grasland waar we hier staan. Het water in De Vledders en Leyer Hooilanden wordt versneld afgevoerd naar de Reest. In de afgelopen jaren is de vaart breder en dieper geworden, met name in de tijd van de grote ruilverkavelingen van de jaren ’70. Nu is het een diepe ontwaterende sloot. We laten de Streitenvaart in onze plannen gewoon liggen. Naast een
De Streitenvaart voert water af naar de Reest
waterhuishoudende functie heeft het water ook een cultuur historische waarde. De vaart staat al op hele oude kaarten van rond 1800, maar waarschijnlijk ligt ie er al honderden jaren al zal het water toen niet zo diep en breed geweest zijn. Vroeger wisten ze ook al heel goed hoe je natte gronden geschikt moest maken voor agrarisch gebruik. Het rechtlijnige van de vaart blijft in tact, maar we gaan hem wel veel minder diep maken. Verderop wordt het gemaaltje vervangen door een stuwtje.´
Wat verder in het gebied ziet de vegetatie er opvallend anders uit. Niet zo hoog als de andere graslanden en de bodem is ook natter. Jacob vertelt met trots dat hier drie soorten orchideeën hebben gebloeid en dat er parnassia is waargenomen.
Het hooiland hier is geplagd. Staat dit symbolisch voor de Vledders in de komende jaren ?
´Vijftien jaar geleden is dit hooiland, als een soort experiment, geplagd om te kijken hoe het zich zou gaan ontwikkelen. Je ziet hier veel wilgenopslag, dat hadden we kunnen voorkomen door het in de eerste jaren intensief te beheren tot de nieuwe vegetatiemat
Moerasspirea
gesloten was. Dat is niet gebeurd, maar daar hebben we van geleerd. Als je goed tussen de wilgen kijkt zie je al gauw andere vlinders, andere planten. Het is hier geel van de moerasrolklaver, we ruiken de watermunt, overal zie je holpijp staan, het geeft aan dat de omstandigheden hier heel anders zijn. De vegetatie is hier veel soortenrijker dan de droge graslanden die je hiernaast ziet. In dit stuk staan bijvoorbeeld drie soorten orchideeën, verderop hoor je een kleine karekiet zingen. Dit komt in de buurt van de natuur die we voor ogen hebben. We zien hier, dat als je gaat plaggen, het hier veel mooier gaat worden. Maar hier hebben we het water nog niet in het maaiveld staan. Dus als het grondwater hier nog meer omhoog komt gaan we hier nog veel meer spectaculaire ontwikkelingenmeemaken.´
Plannen worden nu werkelijkheid. Start in 2021.
Klik hier voor de projectkaart
Kringlooplandbouw
